ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ 

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪਸ਼ੂ ਧਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂ ਸਾਡੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਹਨ। ਚੰਗੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁੱਧ ਲੈਣਾ ਹਰ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਚਾਹਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਚੰਗੀ ਨਸਲ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਖੁਰਾਕ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਹੀ ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਥਣੈਲਾ (Mastitis) ਵਰਗੀਆਂ ਆਮ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ।

ਆਓ, ਸਹੀ ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

1. ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: 

ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਇੱਕ ਸੁਚੱਜੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

• ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਫਾਈ:

           - ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੋਵੇ।

           - ਨਹੁੰ ਕੱਟੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਗਹਿਣਾ ਜਾਂ ਘੜੀ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਸ਼ੂ ਦੇ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਲੱਗੇ।

           - ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜ਼ਖਮ ਜਾਂ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਪਸ਼ੂ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ।

• ਪਸ਼ੂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ:

           - ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣ ਲਈ ਪਸ਼ੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਆਓ।

           - ਪਸ਼ੂ ਦੇ ਥਣਾਂ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਹਿੱਸੇ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਅਤੇ ਪੂਛ) ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੈਂਗਨੇਟ (KMnO₄) ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹਲਕੇ  ਐਂਟੀਸੈਪਟਿਕ ਘੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਥਣਾਂ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਗੰਦਗੀ, ਗੋਹੇ ਅਤੇ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

           - ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਤੌਲੀਏ ਨਾਲ ਪੂੰਝੋ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹਰ ਪਸ਼ੂ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਤੌਲੀਆ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਤੌਲੀਏ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੋ ਕੇ ਸੁਕਾ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ।

• ਬਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ:

          - ਦੁੱਧ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਬਰਤਨ (ਬਾਲਟੀ, ਕੈਨ ਆਦਿ) ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ ਸੁਕਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਕੀਟਾਣੂ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ।

2. ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਦੀ ਸਹੀ ਵਿਧੀ: ਪਸ਼ੂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਖਿਆਲ

ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਚੁਆਓ ਜਾਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

    • ਪਹਿਲੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਧਾਰਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ: ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰੇਕ ਥਣ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ (ਜੋ ਦੁੱਧ ਵਾਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ) ਕੱਢ ਦਿਓ। ਇਹ ਦੁੱਧ ਥਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਥਣੈਲਾ (Mastitis) ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

    • ਪੂਰੀ ਮੁੱਠੀ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣਾ: ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਚੋ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਥਣ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਨਿਚੋੜੋ। ਅੰਗੂਠੇ ਅਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਦਬਾਅ ਪਾ ਕੇ ਦੁੱਧ ਕੱਢੋ। ਅੰਗੂਠੇ ਨੂੰ ਮੋੜ ਕੇ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਚੁਆਉਣ ਨਾਲ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਥਣੈਲਾ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    • ਤੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤਾਲ: ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਸ਼ੂ ਦੁੱਧ ਛੱਡਣ ਲਈ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 5-7 ਮਿੰਟ)। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਦੁੱਧ ਕੱਢ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਜਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਸ਼ੂ ਪੂਰਾ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਸਕਦੀ ਹੈ।

    • ਪੂਰਾ ਦੁੱਧ ਕੱਢਣਾ: ਥਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੂਰਾ ਦੁੱਧ ਕੱਢੋ। ਥਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਦੁੱਧ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਥਣੈਲਾ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

    • ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਚੁਆਈ (ਜੇ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੋ):

       - ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫਾਈ ਕਰੋ।

        - ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਵੈਕਿਊਮ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਸਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

       - ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਥਣਾਂ 'ਤੇ ਲੱਗਾ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦਿਓ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਵੱਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਸੰਕੇਤ 

ਪਾਣੀ ਦਾ ਡਿੱਗਦਾ ਪੱਧਰ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ: ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਪਨੂੰ

ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ

ਡੇਅਰੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ